Hai nhà nghiên cứu Hoa Kỳ cho biết đã xác định được địa điểm triển khai khả dĩ của 9M730 Burevestnik tại Nga, một phi đạn hành trình vận hành bằng năng lượng hạt nhân và được trang bị vũ khí hạt nhân mới mà Tổng thống Vladimir Putin ca ngợi là “bất khả chiến bại”.
Ông Putin đã nói rằng vũ khí này - được NATO gọi là SSC-X-9 Skyfall - có tầm bắn gần như không giới hạn và có thể tránh được hệ thống phòng thủ phi đạn của Hoa Kỳ. Nhưng một số chuyên gia phương Tây phản đối tuyên bố của ông và giá trị chiến lược của Burevestnik, nói rằng nó sẽ không bổ sung thêm các khả năng mà Moscow chưa có và có nguy cơ gây ra sự cố phát tán bức xạ.
Sử dụng hình ảnh chụp ngày 26 tháng 7 của Planet Labs, một công ty vệ tinh thương mại, hai nhà nghiên cứu đã xác định một dự án xây dựng tiếp giáp với một cơ sở lưu trữ đầu đạn hạt nhân được biết đến với hai tên gọi - Vologda 20 và Chebsara - là địa điểm triển khai tiềm năng của phi đạn mới. Cơ sở này cách Moscow 475 km về phía bắc.
Ông Decker Eveleth, một nhà phân tích của tổ chức nghiên cứu-phân tích mang tên CNA, đã tìm thấy hình ảnh vệ tinh và xác định những gì ông đánh giá là chín bệ phóng nằm ngang đang được xây dựng. Ông cho biết chúng được đặt thành ba nhóm bên trong các bờ cao để bảo vệ chúng khỏi bị tấn công hoặc để ngăn chặn một vụ nổ vô tình ở một trong số chúng làm nổ phi đạn ở những nhóm khác.
Các bờ cao được nối bằng đường bộ với những gì ông Eveleth kết luận là các tòa nhà có khả năng là nơi phi đạn và các bộ phận của chúng sẽ được bảo dưỡng và với khu phức hợp hiện tại gồm năm lô cốt lưu trữ đầu đạn hạt nhân.
Địa điểm này “dành cho một hệ thống phi đạn cố định lớn và hệ thống phi đạn cố định lớn duy nhất mà họ (Nga) hiện đang phát triển là Skyfall”, ông Eveleth cho biết.
Bộ Quốc phòng Nga và tòa đại sứ ở Washington không trả lời yêu cầu bình luận về đánh giá của ông, giá trị chiến lược của Burevestnik, hồ sơ thử nghiệm và những rủi ro mà nó gây ra.
Một phát ngôn viên của Điện Kremlin cho biết đây là những câu hỏi dành cho Bộ Quốc phòng và từ chối bình luận thêm.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, CIA, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia và Trung tâm Tình báo Không gian và Không quân Quốc gia Hoa Kỳ đã từ chối bình luận.
Việc xác định địa điểm phóng phi đạn khả dĩ cho thấy Nga đang tiến hành triển khai sau một loạt các cuộc thử nghiệm trong những năm gần đây gặp nhiều vấn đề, ông Eveleth và nhà nghiên cứu thứ hai, Jeffery Lewis, thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury tại Monterey cho biết.
Ông Lewis đồng ý với đánh giá của ông Eveleth sau khi xem xét hình ảnh theo yêu cầu của ông. Hình ảnh “cho thấy điều gì đó rất độc đáo, rất khác biệt. Và rõ ràng là chúng ta biết rằng Nga đang phát triển phi đạn vận hành bằng năng lượng hạt nhân này”, ông nói.
Ông Hans Kristensen thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ, người cũng nghiên cứu hình ảnh theo yêu cầu của ông Eveleth, cho biết hình ảnh này dường như cho thấy bệ phóng và các đặc điểm khác “có thể” liên quan đến Burevestnik. Nhưng ông cho biết ông không thể đưa ra đánh giá chắc chắn vì Moscow thường không đặt bệ phóng phi đạn bên cạnh nơi cất giữ đầu đạn hạt nhân.
Các ông Eveleth, Lewis, Kristensen và ba chuyên gia khác cho biết thông lệ thông thường của Moscow là tích trữ đầu đạn hạt nhân cho phi đạn trên đất liền ở xa các địa điểm phóng - ngoại trừ những phi đạn trong lực lượng Phi đạn đạn đạo Liên lục địa (ICBM) được triển khai.
Nhưng ông Lewis và ông Eveleth cho biết việc triển khai Burevestnik tại Vologda sẽ cho phép quân đội Nga tích trữ phi đạn mang đầu đạn hạt nhân trong các hầm ngầm của mình, giúp chúng có thể phóng nhanh chóng.
Thứ trưởng Ngoại giao Sergei Ryabkov cho biết Nga sẽ thay đổi các hướng dẫn của mình về việc sử dụng vũ khí hạt nhân để đáp trả những gì mà họ coi là sự leo thang của phương Tây trong cuộc chiến ở Ukraine, hãng thông tấn nhà nước TASS đưa tin vào ngày 1/9.
Thành tích thử nghiệm kém
Một phúc trình năm 2020 của Trung tâm Tình báo Không gian và Không quân Quốc gia thuộc Không quân Hoa Kỳ cho biết nếu Nga đưa Burevestnik vào sử dụng thành công, nó sẽ mang đến cho Moscow một “vũ khí độc đáo có khả năng liên lục địa”.
Nhưng quá khứ đầy biến động và những hạn chế về thiết kế của vũ khí này đã làm dấy lên nghi ngờ trong số tám chuyên gia được Reuters phỏng vấn về việc liệu việc triển khai nó có thay đổi lợi thế hạt nhân trước phương Tây và các kẻ thù khác của Nga hay không.
Theo Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân (NTI), một nhóm vận động tập trung vào việc giảm thiểu rủi ro hạt nhân, sinh học và công nghệ mới nổi, Burevestnik có kỷ lục thử nghiệm kém với ít nhất 13 lần thử nghiệm đã biết, chỉ có 2 lần thành công một phần, kể từ năm 2016.
Những thất bại bao gồm một vụ nổ năm 2019 sau vụ tai nạn nguyên mẫu, theo phúc trình của Bộ Ngoại giao.
Cơ quan hạt nhân nhà nước Nga Rosatom cho biết năm nhân viên đã thiệt mạng trong quá trình thử nghiệm phi đạn vào ngày 8 tháng 8. Ông Putin đã trao tặng vợ góa của họ những giải thưởng nhà nước cao nhất, nói rằng vũ khí mà họ đang phát triển là vô song trên thế giới, mà không nêu tên Burevestnik.
Ông Pavel Podvig, một chuyên gia về lực lượng hạt nhân của Nga tại Geneva, ông Lewis, ông Eveleth và các chuyên gia khác cho biết nó sẽ không bổ sung thêm các khả năng mà lực lượng hạt nhân của Moscow hiện không có, bao gồm khả năng áp đảo các hệ thống phòng thủ phi đạn của Hoa Kỳ.
Hơn nữa, động cơ chạy bằng năng lượng hạt nhân đe dọa thải ra bức xạ dọc theo đường bay và việc triển khai nó có nguy cơ gây ra tai nạn có thể làm ô nhiễm khu vực xung quanh, ông Cheryl Rofer, một cựu khoa học gia về vũ khí hạt nhân của Hoa Kỳ và các chuyên gia khác cho biết.
“Skyfall là một hệ thống vũ khí ngu ngốc độc nhất, một Chernobyl biết bay gây ra nhiều mối đe dọa cho Nga hơn là các quốc gia khác”, ông Thomas Countryman, cựu quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao thuộc Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí, tán đồng khi đề cập đến thảm họa nhà máy hạt nhân năm 1986.
NATO không trả lời các câu hỏi về cách liên minh sẽ phản ứng ra sao với việc triển khai vũ khí này.
Rất ít chi tiết được tiết lộ về kỹ thuật của Burevestnik.
Các chuyên gia đánh giá rằng nó sẽ được đưa lên cao bằng một phi đạn nhiên liệu rắn nhỏ để đưa không khí vào động cơ chứa lò phản ứng hạt nhân thu nhỏ. Không khí siêu nóng và có thể có phóng xạ sẽ được thổi ra, tạo lực đẩy về phía trước.
Ông Putin đã tiết lộ nó vào tháng 3 năm 2018, nói rằng phi đạn sẽ “bay thấp”, với phạm vi gần như không giới hạn, đường bay không thể đoán trước và “bất khả chiến bại” trước các hệ thống phòng thủ hiện tại và tương lai.
Nhiều chuyên gia tỏ ra nghi ngờ tuyên bố của ông Putin.
Họ nói rằng Burevestnik có thể có tầm bắn khoảng 23.000 km - so với hơn 17.700 km của Sarmat, ICBM mới nhất của Nga - trong khi tốc độ cận âm của nó sẽ khiến nó dễ bị phát hiện.
Ông Kristensen nói: “Nó sẽ dễ bị tấn công như bất kỳ “phi đạn hành trình nào”. “Nó bay càng xa thì càng dễ bị tấn công vì có nhiều thời gian để theo dõi hơn. Tôi không hiểu động cơ của ông Putin ở đây là gì”.
Việc triển khai Burevestnik không bị cấm bởi New START, hiệp định cuối cùng giữa Hoa Kỳ và Nga hạn chế việc triển khai vũ khí hạt nhân chiến lược, sẽ hết hạn vào tháng 2 năm 2026.
Một điều khoản cho phép Washington yêu cầu đàm phán với Moscow về việc đưa Burevestnik vào giới hạn nhưng một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao cho biết không có cuộc đàm phán nào như vậy được theo đuổi.
Trích dẫn cuộc chiến ở Ukraine, Nga đã từ chối lời kêu gọi đàm phán vô điều kiện của Hoa Kỳ về việc thay thế New START, làm dấy lên lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân toàn diện khi hiệp ước này hết hạn.
Ông Podvig cho biết Moscow có thể sử dụng phi đạn này như một con bài mặc cả nếu các cuộc đàm phán được nối lại.
Ông gọi Burevestnik là “vũ khí chính trị” mà ông Putin đã sử dụng để củng cố hình ảnh người đàn ông mạnh mẽ của mình trước khi tái đắc cử năm 2018 và để gửi thông điệp tín tới Washington rằng họ không thể phớt lờ những lo ngại của ông về hệ thống phòng thủ phi đạn của Hoa Kỳ và các vấn đề khác.
Diễn đàn