Người đứng đầu cơ quan giám sát hạt nhân Liên hiệp quốc ngày 23/11 gặp các giới chức Iran để áp lực tiếp cận nước Cộng hòa Hồi giáo nhiều hơn trước những cuộc thương thuyết ngoại giao về việc tái khởi động thỏa thuận hạt nhân bị đổ vỡ giữa Tehran và các cường quốc thế giới.
Ông Rafael Mariano Grossi thuộc Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế (IAEA) lại đối mặt với những cuộc thảo luận thận trọng nguy hiểm với các giới chức Iran vào lúc các thanh tra của ông vẫn không thể tiếp cận được các video theo dõi và gặp những thách thức lớn hơn trong nỗ lực theo dõi kho uranium gia tăng nhanh chóng của Tehran.
Sau khi nguyên Tổng thống Donald Trump đơn phương rút khỏi thỏa thuận Iran, nước Cộng hòa Hồi giáo hiện làm giàu một số lượng nhỏ uranium tinh chế đến 60%-cao nhất từ trước tới nay và gần đến mức chế tạo vũ khí là 90%.
Trong khi Iran vẫn cho rằng chương trình hạt nhân của nước này có mục đích hòa bình, nhưng đối thủ trong vùng là Israel liên tục cảnh báo là sẽ không cho phép Tehran chế tạo vũ khí hạt nhân và bị nghi ngờ là sẽ mở những cuộc tấn công nhằm vào chương trình hạt nhân của Iran trong khuôn khổ của một cuộc chiến ngầm trong vùng Trung Đông trong những năm gần đây.
Tuy nhiên nước Mỹ dưới thời Tổng thống Joe Biden đã nói muốn trở lại thỏa thuận, nhưng cảnh báo là thì giờ đang hết.
Tất cả việc này gây nên nguy cơ về một cuộc đối đầu sâu rộng hơn với Iran, hiện theo đuổi một chính sánh cứng rắn hơn trước những cuộc thảo luận dưới thời tân tổng thống Ebrahim Raisi, là người được nhà Lãnh đạo Tối cao Ayatollah Ali Khamenei bảo trợ.
Viết trên Twitter ngày 22/11, ông Grossi nói ông hy vọng “giải quyết những câu hỏi quan trọng” với các giới chức Iran. “Tôi hy vọng thiết lập một kênh đối thoại trực tiếp có kết quả và hợp tác để IAEA có thể tái tục kiểm chứng những hoạt động tại nước này,” ông Grossi viết.
Vào ngày 23/11, ông Grossi đến Tổ chức Nguyên tử năng của Iran, cơ quan hạt nhân dân sự của nước này, là chuyến viếng thăm lần thứ ba của ông kể từ tháng Hai năm nay. Ông nói chuyện với ông Mohammad Eslami, người đứng đầu mới của tổ chức.
Vào năm 2008, Liên hiệp quốc chế tài ông Eslami vì “đã giao dịch, liên hệ trực tiếp hay cung cấp hỗ trợ cho những hoạt động nhạy cảm phổ biến hạt nhân hay phát triển hệ thống phóng vũ khí hạt nhân.”
Sau khi thảo luận, ông Eslami tổ chức họp báo trong đó ông mô tả những vấn đề đang tiến hành như là “kỹ thuật” và không bị chi phối bởi “các vấn đề chính trị và âm mưu” của những kẻ thù của Iran.
“Một số phần chưa được trả lời và một số phần liên hệ đến những vấn đề đã đóng trong quá khứ,” ông nói. “Họ đã giải quyết trong thỏa thuận hạt nhân và đã đóng lại. Hôm nay chúng tôi đồng ý chấm dứt tất cả các việc này.”
Ông Eslami không nêu chi tiết.
Về phần mình, ông Rossi mô tả những cuộc thảo luận là “căng thẳng” và không chắc chắn như ông Eslami.
“Vào lúc này những cuộc thương thuyết của chúng tôi có quan điểm là tìm ra những điểm chung,” ông Rossi nói. Sau đó ông gặp Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian, dù chi tiết cuộc gặp không được tiết lộ ngay.
Theo một thỏa thuận mật có tên là “Nghị định thư Thêm” với Iran, IAEA thâu thập và phân tích những hình ảnh từ một loạt các máy quay phim theo dõi đặt tại các địa điểm hạt nhân Iran.
Những máy quay phim này giúp theo dõi chương trình của Tehran để xem Iran có tuân thủ thỏa thuận hạt nhân hay không.
Quốc hội cứng rắn của Iran vào tháng 12/2020 thông qua một đạo luật ngưng một phần thanh tra của Liên hiệp quốc đối với các cơ sở hạt nhân nếu các nước ký kết châu Âu không nới lỏng những chế tài về dầu mỏ và ngân hàng vào tháng Hai.
Kể từ tháng Hai, IAEA không thể tiếp cận hình ảnh của các máy quay phim này.
Theo thỏa thuận, IAEA cũng niêm phong khoảng 2.000 chất liệu và trang bị hạt nhân. Những niêm phong này thông tin điện tử cho các thanh tra. Các máy đo lường tự động cũng cung cấp dữ liệu thực sự từ chương trình. Các thanh tra cũng không thể nào tiếp cận các dữ liệu này, làm cho việc thanh sát kho uranium tinh chế của Iran thêm khó khăn.
Cơ quan cũng tìm cách theo dõi hoạt động tại một địa điểm ly tâm gần thành phố Karaj. IAEA không tiếp cận được kể từ tháng 6 sau khi Iran nói một cuộc tấn công phá hoại của Israel đã làm thiệt hại đáng kể địa điểm này cùng một máy quay phim tại đây.
Trong một phúc trình riêng rẽ với các nước thành viên IAEA trước đây trong tháng, cơ quan nói ông Grossi quan ngại về việc các thanh tra là “đối tượng của việc lục soát thân thể quá mức bởi các nhân viên an ninh tại các cơ sở hạt nhân tại Iran,”
Cuộc họp ngày 23/11 diễn ra trước một cuộc họp rộng rãi hơn bao gồm các nước thành viên IAEA.
Iran tránh đối mặt với một cuộc bỏ phiếu chế tài với chuyến đi thăm tương tự của ông Rossi vào tháng 9.
Trong khi đó tại Israel, Thủ tướng Naftali Bennett mô tả chương trình hạt nhân của Iran là “trong giai đoạn rất tiến bộ,” nhưng không nêu chi tiết. Trước khi tái tục các cuộc thảo luận hạt nhân giữa các cường quốc thế giới và Iran, ông Bennett nói ông tin là sẽ có “bất đồng với bạn bè thân thiết của chúng ta.”
“Dù cách nào đi chăng nữa, ngay cả với việc trở lại một thỏa thuận. Israel không bị ràng buộc vào thỏa thuận,” ông nói tại một hội nghị an ninh ở Hezliya. “Chúng tôi sẽ vẫn giữ tự do hành động của chúng tôi
