Đằng sau sự giận giữ với NATO và lời cảnh cáo phương Tây về ngày tận thế, có những dấu hiệu cho thấy Tổng thống Nga Vladimir Putin muốn tránh leo thang trong cuộc khủng hoảng Ukraine và tìm cách điều tiết với phương Tây.
Lần thứ nhì trong vòng một tuần, ông Putin cảnh cáo hôm 8/2 rằng các nước châu Âu sẽ tự động bị kéo vào một cuộc chiến với Nga, mà trong đó sẽ không có kẻ chiến thắng, nếu Ukraine gia nhập NATO và rồi tìm cách lấy lại bán đảo Crimea bị Nga chiếm hồi năm 2014.
Tuy nhiên, tại cuộc họp báo ở điện Kremlin kết thúc sau 1 giờ sáng, ông cũng tuyên bố rằng đối thoại chưa chấm dứt, rằng một số đề nghị của Mỹ và NATO đáng bàn thảo, và rằng Nga sẽ làm “mọi cách để tìm thỏa hiệp thích ứng cho mọi người.”
Sau hơn 3 tháng căng thẳng phát sinh từ việc ông Putin tập trung hơn 100.000 quân gần biên giới Ukraine, ý định của ông vẫn còn là một điều khó hiểu. Tòa Bạch Ốc cuối tuần qua cảnh báo ông Putin có thể ra lệnh tấn công trong vòng vài ngày hay vài tuần.
Tuy nhiên, hai nhà phân tích tại Moscow chuyên giải mật những tín hiệu từ Điện Kremlin cho rằng phát biểu vừa rồi của ông Putin sau nhiều giờ thảo luận với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho thấy ông ấy nghiêm túc về chuyện thương thuyết.
“Lẽ dĩ nhiên ông ấy vẫn giữ lập trường của mình nhưng tôi không có cảm tưởng là ông ấy đang trong tâm trạng leo thang,” ông Andrey Kortunov, người đứng đầu Hội đồng Nga chuyên về Các vấn đề Quốc tế, nói.
“Có lẽ bạn sẽ không nói chuyện với một đối thủ 7 tiếng đồng hồ nếu bạn chỉ muốn lên lớp ông ta rồi khép câu chuyện lại.”
Ông Putin đã tập trung một lực lượng hơn 100.000 binh sĩ Nga gần biên giới với Ukraine trong lúc thúc đẩy những yêu sách cốt lõi mà ông ấy nhắc lại hôm 8/2: không mở rộng NATO, không triển khai phi đạn gần biên giới Nga và giảm bớt hạ tầng cơ sở quân sự của NATO tại châu Âu trở về mức của năm 1997.
Ông than phiền là Mỹ và NATO đã “bỏ qua” những việc này trong phúc đáp chính thức chuyển cho Moscow hôm 26/1 mà ông mô tả chứa đựng “những lời lẽ sáo rỗng chính trị và những đề nghị trên những vấn đề thứ yếu.”
Hồi đáp của Mỹ, được tiết lộ vào tuần trước trên báo Tây Ban Nha El Pais, bao gồm đề nghị giải quyết những mối quan tâm cụ thể của Nga. Theo tờ báo này, Washington sẵn sàng thảo luận một thỏa thuận hỗ tương về việc không triển khai phi đạn và lực lượng chiến đấu tại Ukraine, và thương thuyết về một “cơ chế minh bạch” để xác nhận là Mỹ không đặt phi đạn hành trình Tomahaw tại những địa điểm phòng thủ phi đạn ở Ba Lan và Romani.
Ông Kortunov nói đối thoại về kiểm soát vũ khí với Washington có thể là điều ông Putin quan tâm đến.
“Trong một phương diện nào đó, việc này có thể đáp ứng đòi hỏi của ông ấy vì nếu có những cuộc thương thuyết nghiêm túc về kiểm soát vũ khí tại châu Âu, những cuộc đàm phán ấy có thể ngăn hạ tầng cơ sở của NATO tiến gần đến biên giới Nga,” ông Kortunov nói.
“Nếu đây là trọng điểm quan tâm của ông ấy, ông ta có thể nỗ lực giải quyết vấn đề theo hướng này. Tuy nhiên lẽ dĩ nhiên ông ấy sẽ không bỏ hoàn toàn những đòi hỏi chính.
Thỏa thuận Minsk
Ông Fyodor Lukyanov, trưởng ban biên tập của tạp chí Russia in Global Affairs, cho rằng nếu Moscow không thể buộc phương Tây hứa không thu nạp Ukraine vào NATO, Nga có thể tìm cách đạt được kết quả tương tự qua việc vực dậy các thỏa thuận hòa bình Minsk năm 2014 và 2015.
Sau cuộc họp với Tổng thống Pháp, ông Putin nhấn mạnh rằng không có việc thay thế thỏa thuận Minsk, vốn ban tình trạng hiến pháp đặc biệt cho hai vùng phía đông Ukraine, nơi các phần tử đòi ly khai do Nga yểm trợ đã chiến đấu chống lại quân đội Ukraine kể từ năm 2014.
Tùy thuộc vào cách tình trạng đặc biệt này được định nghĩa mà nó có thể cản trở tham vọng của Ukraine muốn gia nhập NATO, đặc biệt là nếu hai khu vực thân Nga vừa kể được tự do để ký kết những dàn xếp an ninh với Moscow-điều mà Kyiv sẽ chống lại mạnh mẽ.
Ông Lukyanov lưu ý phương Tây phải có áp lực nghiêm túc để Ukraine thôi khước từ đàm phán với phe ly khai và ký thỏa thuận tự trị cho hai vùng ở phía đông.
Tuy nhiên, vẫn theo lời ông, có khả năng là “khung cảnh của một thỏa thuận mới có thể xuất hiện” từ một số hình thức dàn xếp xung đột, cộng với một tuyên bố về những dàn xếp an ninh mới tại châu Âu đúng với những đường hướng ông Macron đề nghị, và những biện pháp kiểm soát vũ khí mới mà Washington sẵn sàng thảo luận.
“Tôi lạc quan nhưng đồng thời tôi cũng rất dè dặt,” ông nói.