Việc nhắm mục tiêu vào hai thủ lĩnh cấp cao của các phần tử hiếu chiến ở hai thủ đô ở Trung Đông cách nhau vài giờ đồng hồ — mà mỗi vụ đều được quy trách nhiệm cho Israel — có nguy cơ làm rung chuyển khu vực vào thời điểm quan trọng.
Các cuộc tấn công này diễn ra khi các nhà trung gian quốc tế đang nỗ lực thúc đẩy Israel và Hamas đồng ý ngừng bắn để chấm dứt cuộc chiến tàn khốc ở Gaza và giải thoát các con tin. Các nỗ lực ngoại giao mạnh mẽ cũng đang được tiến hành để xoa dịu căng thẳng giữa Israel và Hezbollah sau nhiều tháng giao tranh xuyên biên giới.
Vụ ám sát thủ lĩnh cấp cao của Hamas là Ismail Haniyeh ở thủ đô Tehran của Iran và cuộc tấn công nhắm vào chỉ huy cấp cao của Hezbollah là Fouad Shukur ở thủ đô Beirut của Li Băng có thể làm đảo lộn những nỗ lực khó khăn đó nhằm tháo ngòi nổ cho một thùng thuốc súng ở Trung Đông. Iran cũng đã đe dọa sẽ đáp trả sau cuộc tấn công vào lãnh thổ của mình, điều này có thể kéo khu vực vào một cuộc chiến tranh toàn diện.
Các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Gaza có thể sụp đổ
Vụ ám sát ông Haniyeh có thể khiến Hamas rút khỏi các cuộc đàm phán ngừng bắn do Hoa Kỳ, Ai Cập và Qatar làm trung gian, mặc dù Hamas vẫn chưa bình luận về vấn đề này.
Nhưng xét đến vai trò của ông Haniyeh, một quan chức cấp cao của Ai Cập có hiểu biết trực tiếp về các cuộc đàm phán cho biết vụ ám sát này rất có thể sẽ có tác động, gọi đó là “một hành động liều lĩnh”.
“Ông Haniyeh là mối liên hệ chính với các nhà lãnh đạo (Hamas) bên trong Gaza và với các phe phái Palestine khác”, quan chức này cho biết, người đã gặp thủ lĩnh Hamas nhiều lần trong các cuộc đàm phán. “Ông ấy là người mà chúng tôi đã gặp mặt trực tiếp và nói về lệnh ngừng bắn”.
Quan chức này đã nói chuyện với điều kiện giấu tên vì ông không được phép thảo luận về các cuộc đàm phán với giới truyền thông.
Thủ tướng Qatar, Mohammed Bin Abdul Rahman al-Thani, đã lên án các cuộc tấn công.
“Làm sao hòa giải có thể thành công khi một bên ám sát người đàm phán ở phía bên kia?” ông viết trên nền tảng truyền thông xã hội X.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken nói ông không muốn suy đoán về tác động, nhưng các sự kiện đã làm vực dậy “sự cấp thiết phải đạt được lệnh ngừng bắn” mà ông cho biết họ đang nỗ lực hướng tới hàng ngày.
Hezbollah đã nói sẽ ngừng bắn vào Israel nếu lệnh ngừng bắn ở Gaza đạt được.
Thủ tướng Israel, Benjamin Netanyahu, lập luận rằng áp lực quân sự sẽ thúc đẩy Hamas đồng ý thỏa thuận, nhưng các vụ ám sát trước đây đối với các nhân vật cấp cao dường như không làm tăng cơ hội đạt được thỏa thuận.
Người dân ở Gaza bày tỏ sự buồn bã và sốc trước vụ ám sát Haniyeh và lo ngại rằng thỏa thuận ngừng bắn đang tuột khỏi tầm tay.
“Bằng cách ám sát ông Haniyeh, họ đang phá hủy mọi thứ”, ông Nour Abu Salam, một người Palestine di tản nói. “Họ không muốn hòa bình. Họ không muốn một thỏa thuận”.
Các thân nhân ngày càng tuyệt vọng của những con tin bị giam giữ ở Gaza đã kêu gọi thả người thân của họ.
“Tôi không quan tâm đến vụ ám sát này hay vụ ám sát kia, tôi quan tâm đến việc con trai tôi và những con tin còn lại được trở về nhà an toàn và khỏe mạnh”, ông Dani Miran, có người con trai Omri, 46 tuổi, bị Hamas bắt đi trong cuộc đột kích vào miền Nam Israel hôm 7/10/2023, cho biết.
Một cuộc chiến tranh rộng lớn hơn trên nhiều mặt trận có nguy cơ bùng nổ
Các cuộc không kích cũng làm dấy lên hồi chuông cảnh báo đối với một số nhà ngoại giao đang nỗ lực xoa dịu căng thẳng trong khu vực.
Một nhà ngoại giao phương Tây nói: “Những sự kiện ở Tehran và Beirut đẩy toàn bộ Trung Đông vào một cuộc chiến tranh khu vực tàn khốc”.
Nhà ngoại giao này thuộc một chính phủ có tham gia vào hoạt động ngoại giao phối hợp để ngăn chặn một cuộc chiến tranh toàn diện giữa Israel và Hezbollah, nhưng ông không trực tiếp tham gia vào các cuộc đàm phán ngừng bắn hoặc giải cứu con tin. Bà gọi vụ giết ông Haniyeh là một “diễn biến nghiêm trọng” đã “gần như giết chết” một lệnh ngừng bắn có thể xảy ra ở Gaza, xét đến thời điểm và địa điểm của nó.
Bà nói vụ ám sát ông Haniyeh bên trong Tehran khi ông tham dự lễ nhậm chức của một tổng thống Iran “sẽ buộc Tehran phải đáp trả”.
Vụ ám sát ở Tehran không phải là lần đầu tiên Israel bị đổ lỗi cho một cuộc tấn công có chủ đích trên đất Iran, nhưng đây là một trong những vụ tấn công trắng trợn nhất, ông Menachem Merhavy, một chuyên gia về Iran tại Đại học Hebrew ở Jerusalem, cho biết.
Israel chưa nhận trách nhiệm về vụ tấn công, mặc dù họ đã thề sẽ giết tất cả các nhà lãnh đạo Hamas sau vụ đột kích của Hamas vào miền Nam Israel ngày 7 tháng 10 năm ngoái. Ông Merhavy cho rằng Iran khó có thể đáp trả trực tiếp Israel như vụ tấn công bằng 300 rốc-két vào tháng 4 sau vụ tấn công tình nghi của Israel vào Syria khiến hai tướng Iran thiệt mạng trong tòa nhà lãnh sự Iran.
Ông tin rằng Iran có nhiều khả năng sẽ gửi phản ứng của mình thông qua Hezbollah.
“Iran biết rằng khả năng gây tổn hại cho Israel của họ đáng kể hơn nhiều từ Li Băng”, ông Merhavy nói.
Ông cho biết địa điểm xảy ra vụ ám sát ông Haniyeh cũng quan trọng như bản thân vụ tấn công.
“Thông điệp gửi đến Iran và các lực lượng ủy nhiệm là nếu các người nghĩ rằng ở Tehran, các người được bảo vệ, chúng tôi cũng có thể tiếp cận các người ở đó”, ông Merhavy nói. “Hãy xem xét lại mối quan hệ của bạn với Tehran, vì họ không thể bảo vệ bạn trên chính lãnh thổ của họ.”
Các thủ lĩnh bị nhắm mục tiêu có thể dễ dàng được thay thế
Mặc dù tên tuổi của ông Haniyeh được quốc tế công nhận nhiều hơn, nhưng cuộc tấn công vào chỉ huy Hezbollah là Fouad Shukur “quan trọng hơn nhiều về mặt chức năng”, ông Michael Milshtein, một nhà phân tích người Israel về các vấn đề Palestine tại Đại học Tel Aviv và là cựu sĩ quan tình báo quân sự, cho biết.
Ông nói ông Shukur đã tham gia vào việc quản lý hàng ngày các cuộc tấn công của Hezbollah vào Israel, bao gồm, theo Israel, cuộc tấn công bằng rốc-két vào Majdal Shams khiến 12 thanh niên thiệt mạng hôm 27/7. Israel cho biết cuộc tấn công của họ ở Beirut hôm 30/7 đã giết chết ông ta nhưng Hezbollah vẫn chưa xác nhận điều đó.
“Nếu Hezbollah đang cân nhắc cách hành động hoặc phản ứng, một trong những dấu hỏi chính là họ sẽ quản lý một cuộc chiến như thế nào khi không có Shukur”, ông Milshtein nói.
Những người khác cho biết Shukur, nếu thực sự đã bị giết, sẽ dễ dàng được thay thế.
“Hezbollah có nhiều lớp chỉ huy và lãnh đạo dày đặc, và việc giết chết 1 hoặc 10 hoặc 500 người sẽ không thay đổi được phương trình”, ông Fawaz Gerges, thuộc Trường Kinh tế London cho biết.
Ông Gerges nói ông Haniyeh là một thủ lĩnh mang tính biểu tượng hơn nhiều và tách biệt khỏi các hoạt động thường ngày ở Gaza.
“Mặc dù vụ ám sát ông Haniyeh là một đòn đau đối với Hamas, nhưng nó sẽ không tạo ra sự khác biệt nào trong cuộc đối đầu quân sự giữa Israel và Hamas,” ông Gerges nói thêm.
Ông lưu ý rằng Israel có lịch sử lâu dài về việc ám sát các nhân vật lãnh đạo của các nhóm Palestine, nhưng những cuộc tấn công đó có ít tác động vì những người này nhanh chóng được thay thế.