Có lẽ chúng ta đang chấm dứt kỷ nguyên gia tăng dân số thế giới, theo một cuộc nghiên cứu mới, với những ảnh hưởng quan trọng đối với xã hội, kinh tế và môi trường.
Dân số thế giới có thể lên gần 9,7 tỉ người vào khoảng năm 2064, tăng so với con số 7,8 tỉ hiện nay, trước khi sụt giảm còn 8,8 tỉ người vào cuối thế kỷ, theo các con số ước tính được đăng trên tạp chí The Lancet.
Ước tính của Viện Đo lường và Đánh giá Sức khỏe IHME trái ngược với dự báo của Ban Dân số Liên hiệp quốc, nơi dự báo dân số thế giới vào năm 2100 sẽ là 10,9 tỉ người và tăng.
Người đứng đầu Ban Dân số Liên hiệp quốc John Wilmoth gọi dự doán của IHME là “cực đoan”.
Tuy nhiên nếu dự đoán của IHME chứng tỏ là đúng, hậu quả của việc dân số giảm sút sẽ rất quan trọng.
“Tôi nghĩ đây là một trong những thay đổi sâu sắc nhân loại phải đối mặt,” ông Chris Murray, giám đốc IHME tại Trường đại học Washington, đồng tác giả cuộc nghiên cứu, nói.
Đây sẽ là tin tốt cho môi trường. Ít người sẽ ít tạo ra khí nhà kính và những chất ô nhiễm khác chẳng hạn. Việc này cũng sẽ làm cho nhu cầu lương thực xuống thấp, giảm bớt áp lực nông nghiệp áp đặt lên đất và nước.
Tuy nhiên điều này cũng làm cho nền kinh tế hoàn toàn thay đổi.
Dân số giảm sút có nghĩa là ít nhân công hơn, GDP giảm. Cũng có nghĩa là nguời tiêu dùng, nền tảng của kinh tế toàn cầu, ít hơn.
“Chuyện gì xảy ra khi không có người trẻ mua nhà, mua tủ lạnh, xe hơi?” ông Darrell Bricker, đồng tác giả cuốn sách “Hành tinh trống: Cú sốc của nạn sụt giảm dân số toàn cầu,” nói. Ông Bricker không tham gia cuộc nghiên cứu của IHME.
Ngoài ra, dân số sẽ già đi vì tỷ lệ sinh sản giảm.
“Chuyện này thực sự nghiêm trọng hơn, không đơn giản chỉ là dân số giảm,” giáo sư xã hội học Zhenchao Qian, Trường đại học Brown, nói. Ông Qian cũng không liên hệ đến cuộc nghiên cứu.
Một lực lượng lao động nhỏ hơn sẽ phải hỗ trợ cho dân số già đông hơn, ông Qian nói, nêu lên những câu hỏi về chính trị và tài chánh là làm thế nào để chi trả cho hệ thống an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe.
Dân số sụt giảm cũng có những hậu quả về địa chính trị. Ít nhân lực hơn cũng có nghĩa là ít tiềm năng binh sĩ hơn. Ông Murray nói.
Tăng cường quyền lực của phụ nữ
Tỉ lệ sinh sản trên toàn thế giới đang giảm dần, chính yếu là vì phụ nữ càng ngày càng học cao và tiếp cận tốt hơn với các biện pháp kế hoạch hoá gia đình.
“Đây thực sự là chuyện tăng cường quyền lực của phụ nữ,” ông Bricker nói.
Khác biệt chính giữa ước tính mới với dự báo của Liên hiệp quốc là ở chỗ họ dự kiến chuyện gì sẽ xảy ra sau khi tỉ lệ sinh sản xuống mức thấp nhất.
Dân số duy trì không thay đổi khi phụ nữ mỗi người trung bình có trên dưới hai con. Các nhà nhân khẩu học gọi đây là tỉ lệ thay thế. Tại các nước giàu, tỉ lệ sinh sản hiện ở mức 1,6.
Ở Nhật, Singapore và Ý, tỉ lệ này chỉ có 1,3.
Liên hiệp quốc ước lượng tỉ lệ sinh sản sẽ gia tăng trở lại theo thời gian, ở mức 1,75.
Ông Murray không đồng ý.
“Chúng tôi không thấy dấu hiệu về việc này,” ông nói. Thay vào đó, “Hiện tượng mà chúng tôi bắt đầu quan sát là những nơi như Nhật, Triều Tiên, Singapore và nhiều nơi ở Châu Âu sẽ trở thành hiện tượng chung.”
Vào năm 2100, tổ chức của ông ước lượng là gần như mỗi nước trên thế giới sẽ ở dưới mức thay thế. Dân số tại 23 nước, trong đó có Nhật, Thái Lan và Tây Ban Nha, sẽ chỉ bằng một nửa dân số của năm 2017.
34 nước khác sẽ mất hết từ một phần tư đến một nửa công dân. Trung Quốc sẽ mất 48% dân số.
Đó là trong trường hợp ước tính của ông Murray và các đồng nghiệp là đúng.
‘Chưa chắc’
Ông Wilmoth thuộc Liên hiệp quốc nói cả hai nhóm đều căn cứ giả dụ của họ trên “những gì vẫn còn là kinh nghiệm sớm trong đời sống của một số ít nước. Do đó tôi phải thú nhận là có sự không chắc chắn lớn về việc này,” ông nói.
Chúng ta sẽ biết nhiều hơn về việc này trong 10 hay 20 năm nữa,” ông nói thêm. “Tuy nhiên đối với hiện nay chúng tôi đều đoán theo một mức độ nào đó.”
Nếu dân số giảm, ông Murray nói, các nước có 3 lựa chọn để tiếp tục đứng vững.
“Một là tạo điểu kiện dễ dàng để phụ nữ làm việc và có con,” ông nói, bao gồm quy định cho nghỉ thai sản và hỗ trợ cho những bà mẹ đi làm có con mọn.
Hầu hết các nước thực hiện các chính sách này đã phát hiện là họ có thể giúp, ông nói thêm, “nhưng họ không mang tỉ lệ sinh sản trở lại tỉ lệ thay thế.”
Lựa chọn thứ hai là mở cửa biên giới cho di dân.
Công luận hiện chống cách lựa chọn này tại một số nước phương Tây. Chính quyền ông Trump chẳng hạn, đã tìm cách ngăn chặn di dân vào Mỹ. Việc chống lại chính sách di dân của Liên hiệp Châu Âu đã giúp thúc đẩy cuộc bỏ phiếu Brexit của Anh.
Tuy nhiên, “Nếu những tiên đoán của ông Murray và đồng nghiệp chỉ đúng một nửa, di dân sẽ trở thành cần thiết cho tất cả các nước và không là một lựa chọn,” ông Ibrahim Abubakar, giám đốc Viện Y tế Toàn cầu Đại học London, viết trong một bài bình luận kèm theo bài báo của tạp chí Lancet.
Một kịch bản thứ ba, “mà chúng tôi nghĩ là một nguy cơ thực sự,” ông Murray nói, là các nước sẽ làm áp lực lên phụ nữ để họ sinh con nhiều hơn.
Ngoại lệ lớn về tiên đoán dân số sụt giảm của tổ chức ông Murray là tiểu vùng Sahara Châu Phi.
“Giáo dục phụ nữ gia tăng, nhưng vẫn còn ở mức thấp tại nhiều nước và tăng trưởng chậm,” ông nói.
Tuy nhiên có nhiều điều không chắc chắn trong dài hạn.