Căng thẳng Mỹ-Trung tăng cao vì vụ tranh chấp ở biển Ðông

Quan hệ Mỹ-Trung hồi gần đây đã gặp sóng gió khi Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton nói rằng cần phải thực hiện một nỗ lực ngoại giao chung để giải quyết những đòi hỏi chủ quyền chồng chéo nhau ở Biển Nam Trung Hoa – vùng biển mà Việt Nam gọi là Biển Đông và Trung Quốc gọi là Nam Hải.

Trung Quốc đòi chủ quyền lãnh hải trong vùng biển này cùng với Brunei, Malaysia, Philippines, Đài Loan và Việt Nam. Tuy là nơi chỉ có những hòn đảo nhỏ cộng với những đảo san hô và những bãi đá ngầm, vùng biển này được cho là có một trữ lượng dầu lửa và khí đốt rất lớn.

Hồi gần đây Trung Quốc, và những nước khác trong vụ tranh chấp, đã bắt đầu phát triển hoạt động du lịch ở một số hòn đảo nhằm củng cố chủ trương chủ quyền lãnh thổ của mình.

Trong lúc đến Hà Nội hồi tuần trước để tham dự các cuộc hộïi nghị an ninh khu vực, bà Clinton nói rằng Hoa Kỳ sẵn sàng tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiến hành một cuộc đối thoại đa phương về những vụ tranh chấp này. Bà Clinton nói thêm rằng những vụ tranh chấp này cần phải được giải quyết mà không có những hành động cưỡng ép, đe dọa hay sử dụng vũ lực.

Bà Clinton cho biết: "Hoa Kỳ, cũng như tất cả các khác nước trên thế giới, có một quyền lợi quốc gia đối với quyền tự do hải hành, tự do ra vào vùng biển chung ở Á Châu và sự tôn trọng luật pháp quốc tế ở Biển Nam Trung Hoa."

Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì đã lập tức lên án phát biểu của bà Clinton và nói rằng đó là một mưu toan nhằm quốc tế hóa những vụ tranh chấp mà Trung Quốc muốn giải quyết theo đường lối song phương với từng nước một.

Ông Dương Khiết Trì nói thêm rằng những lời tuyên bố đó của ngoại trưởng Clinton là một vụ tấn công nhắm vào Trung Quốc và là một âm mưu nhằm mang lại cho cộng đồng quốc tế điều mà ông gọi là “một ấn tượng sai lầm là tình hình ở Biển Nam Trung Hoa hiện nay rất đỗi nghiêm trọng”.

Lời chỉ trích mạnh mẽ của ông Dương Khiết Trì được đưa ra tiếp theo sau vụ xích mích giữa Washington và Bắc Kinh vì cuộc diễn tập của Hoa Kỳ và Nam Triều Tiên ở Biển Nhật Bản. Trước đó, Bắc Kinh cũng đã đình chỉ các hoạt động giao lưu quân sự với Hoa Kỳ để phản đối kế hoạch của Washington nhằm bán vũ khí cho Đài Loan.

Bắc Kinh nói rằng Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình và đảo quốc tự trị này rốt cuộc phải tái thống nhất với Hoa Lục, bằng vũ lực trong trường hợp cần thiết.

Năm ngoái, tàu bè của Trung Quốc đã quấy nhiễu một chiếc tàu của hải quân Mỹ trong hải phận quốc tế ở ngoài khơi đảo Hải nam của Trung Quốc. Ngoài ra, một chiếc tàu ngầm của Trung Quốc, trong lúc rõ ràng là đang theo dõi một chiến hạm của hải quân Mỹ trong vùng biển gần Philippines, đã đụng phải một giây cáp gắn thiết bị thăm dò bằng âm thanh mà chiến hạm này kéo theo.

Tháng 3 vừa qua, Trung Quốc đã gây ra những mối lo ngại trong vùng Đông Nam Á khi tuyên bố rằng Biển Nam Trung Hoa là một “lợi ích hạch tâm” hay quyền lợi cốt lõi của mình.

Ông Carl Thayer, giáo sư chính trị học của Đại học New South Wales ở Australia, cho biết rằng căng thẳng trong vùng Đông Nam Á đã gia tăng trong thời gian gần đây, đặc biệt là giữa Trung Quốc và Việt Nam.

Ông Thayer nói: "Trung Quốc đã đơn phương tuyên bố những lệnh cấm đánh cá trong hai năm qua. Họ xua đuổi tàu bè của Việt Nam, tịch thu tôm cá, phạt tiền, bắt các ngư phủ làm con tin cho tới khi họ nhận được tiền phạt, tịch thu trang thiết bị và tôm cá của ngư phủ Việt Nam, và tuyên bố những biện pháp quản lý hành chánh đối với các quần đảo. Họ đã thực hiện một loạt những hành động đi ngược với ngôn từ và tinh thần của bản tuyên bố về cách hành xử, theo đó các bên liên hệ không được thực hiện những hành động đơn phương, kể cả những vụ diễn tập hải quân trong khu vực."

Giáo sư Thayer nói rằng việc Trung Quốc tăng cường sức mạnh hải quân trên đảo Hải Nam và có những hành động hung hăng để bênh vực cho chủ trương chủ quyền của mình cũng đang làm gia tăng mối lo ngại là Trung Quốc có ý định sử dụng tới sức mạnh ngày càng tăng của họ. Ông nói thêm rằng một số nước trong khu vực đang ra sức gia tăng khả năng phòng vệ để đối phó với tình hình.

Ông Thayer nói tiếp: "Điều này khiến cho Singapore – là nước đã có tàu ngầm, mua thêm những tàu mới, hiện đại hơn. Malaysia đang mua các tiềm thuỷ đĩnh tấn công loại Scorpène. Indonesia cho biết họ muốn mua các tàu ngầm này sau khi đã phải đình hoãn kế hoạch mua tàu ngầm vì khó khăn tài chánh. Bạch thư của Australia năm ngoái cũng đề nghị chính phủ mua thêm 12 tiềm thủy đĩnh qui ước. Và đáng chú ý là Việt Nam đã ký hợp đồng để mua 6 chiếc tàu ngầm kilo -- là loại tàu ngầm qui ước tối tân nhất."

Sự can dự của Washington vào vụ tranh chấp ở Biển Đông đã nhận được sự hoan nghênh của Việt Nam, là nước đã có hai trận hải chiến với Trung Quốc vào giữa thập niên 1970 và cuối thập niên 1980 vì vụ tranh chấp chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa.

Năm 2002 Trung Quốc đã ký với 10 nước hội viên ASEAN một bản tuyên bố về cách hành xử ở Biển Nam Trung Hoa và đồng ý giải quyết những vụ tranh chấp này một cách hòa bình.

Tổng thư ký ASEAN Surin Pitsuwan tuyên bố hồi tuần trước rằng việc giữ cho các tuyến đường hàng hải quan trọng ở Biển Nam Trung Hoa được rộng mở và an toàn là phù hợp với lợi ích của tất cả các bên. Ông cho biết hơn 85% nguồn năng lượng được chuyên chở bằng đường biển tói Trung Quốc, Nhật bản và Nam Triều Tiên thông qua Biển Nam Trung Hoa.

Ông Surin nói thêm như sau: "Vì vậy cho nên đây là con đường huyết mạch của hoạt động giao thông và thương mại của tất cả các nước. Chẳng những cho Trung Quốc, Nhật bản, Nam Triều Tiên và Đông Nam Á mà còn cho những nước khác ở Tây phương."

Những vụ tranh chấp này cho đến nay vẫn chưa phương hại tới công cuộc mậu dịch nhưng đã ảnh hưởng tới các quyền lợi kinh doanh. Các giới chức Hoa Kỳ cho biết Trung Quốc đã gây áp lực với các công ty dầu khí Tây phương đòi các công ty này không được hợp tác với Việt Nam trong những khu vực đang có tranh chấp. Bắc Kinh đe dọa rằng những quyền lợi kinh doanh của các công ty này ở Trung Quốc sẽ bị thiệt hại nếu không chấp nhận đòi hỏi đó.

Giáo sư Thayer nói rằng sự can dự của Hoa Kỳ sẽ cân bằng quyền lực của Trung Quốc ở Biển Nam Trung Hoa và góp phần bảo đảm rằng luật pháp quốc tế sẽ tiếp tục là trọng tâm của nỗ lực giải quyết tranh chấp chứ không phải là những luận cứ dựa trên yếu tố lịch sử.