Thính giả Nguyễn Quân ở Dusseldorf, Đức hỏi về chứng migraine mắt.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Migraine mắt
Bịnh nhân nam 71 tuổi ở Đức, từ 3-4 năm nay bị những triệu chứng như mắt nhức nhối, hoa mắt, nhìn không rõ và nhìn chỉ thấy một nửa, một bên của dòng chữ, có lẽ trong từng giai đoạn ngắn, từng cơn, sau đó là nhức đầu. Gần đây các cơn này càng ngày càng xảy ra gần với nhau hơn. Bịnh nhân ngoài ra có động mạch cổ bị tắc nghẽn 40-50, và bịnh nhân lo không biết bịnh này có dẫn đến stroke hay không. Ngoài ra, nước tiểu có máu phát hiện ở mức 10-15 tế bào (?) (có lẽ hồng cầu trong 1 mm khối nước tiểu). MRT (magnetic resonnance tomography, hình ảnh cắt lát bằng cọng hưởng từ trường, hay MRI ở Mỹ) thận bình thường và bác sĩ nói "không có sao". Bịnh nhân thắc mắc không biết có thể trở nên ung thư đường tiểu hay không.
Tóm lại, theo bác sĩ cho biết, bịnh nhân bị bịnh migraine mắt, nghẽn động mạch cổ, hiện diện hồng cầu trong nước tiểu (hematuria).
1) Migraine gốc chữ Hy Lạp có nghĩa là đau nửa đầu (hemi= nửa, cranium=sọ, đầu, qua tiếng Pháp thành migraine). Migraine là một trong những nguyên nhân chính làm đau đầu kinh niên (mãn tính).
Migraine: thường cơn đau một bên đầu, nhưng có thể cả hai bên, đau bưng bưng (throbbing pain), nhưng có thể âm ỉ, có thể kèm theo buồn nôn, không ăn ngon, mắt mờ, sợ ánh sáng hoặc tiếng động. Một hay hai ngày trước, có một giai đoạn prodrome với những dấu hiệu báo trước như: bón,tiêu chảy trầm cảm, ngái ngủ, ham ăn, bứt rứt , khó chịu.
Trước một hai tiếng đồng hồ, 15-20% có những dấu hiệu báo trước gọi là aura. Nghĩa gốc aura là không khí (giống như 'air', hơi thở , cơn gió thoảng, chỉ một hiện tượng thoáng qua. Aura có thể là rối loạn về cảm xúc (sensory aura) như thấy tê (numbness) hay kiến bò (tingling) chạy lên xuống một cánh tay trong 10-20 phút, có thể lan qua một bên mặt, lưỡi. Có loại aura làm rối loạn lời nói, phát âm không được, gọi là dysphasic aura. Có khi bịnh nhân thấy bị liệt nửa người, gọi là hemoplegic aura.
Những dấu hiệu thị giác có thể đi cùng; và lúc đó người ta gọi là "visual migraine" hay migraine thị giác. Aura loại thị giác là aura thường gặp hơn cả: chừng một tiếng trước khi nhức đầu, bịnh nhân thấy một lổ sáng, lan rộng dần với những bờ hình dạng như các vách phòng thủ các lâu đài (fortification spectrum), lớn dần thành hình lưỡi liềm theo sau những đường chữ chi (Zigzag lines), những ánh chớp, kéo dài chừng 30 phút. Có lúc có những điểm đen, gọi là scotoma trong thị trường (visual field của bịnh nhân).
Những aura kể trên có thể xảy ra trước hay cùng một lúc với cơn đau đầu (migraine attack), kéo dài chừng 4 giờ cho đến vài ngày. Có lúc có những aura xuất hiện mà không có cơn đau đầu (acephalgic migraine). Những trường hợp aura này được giải thích bằng những rối loạn trong hoạt động điện hay hoá học của não bộ. Thuyết mới nhất, "Cortical Spreading Depression" hay CSD, cho rằng một "làn sóng im lặng" của hoạt động điện của một phần của não bộ trong đó các tế bào thần kinh im lặng, không phát ra bất cứ ra tín hiệu nào. CSD gây ra bởi sự đảo ngược của dòng điện (reversal of electric flow) qua các tế bào thần kinh, tạo nên tình trạng hoạt động bất bình thường của các tế bào này, đi đến sự kiệt sức (tạm thời) của chúng.(Theo Richard Kraig, CSD“is a spreading wave of electrical silence in which cortical neurons go quiet. There’s no firing at all.”). Trong aura thị giác, thuỳ chẩm của bộ óc (phía sau đầu) là nơi xảy ra hiện tượng này.
Biểu hiện của aura dễ bị nhầm lẫn stroke (là hiện tượng gây ra do một mạch máu nuôi một vùng não bộ bị tắt nghẽn) trên lâm sàng vì các dấu hiệu, triệu chứng hơi giống nhau.
Migraine mắt (hay ocular migraine, retinal migraine, ophthalmic migraine, monoocular migraine) khác với các aura thị giác (visual migraine) nêu trên, rối loạn thị giác xảy ra chừng 30 phút, có thể đau đầu hay không đau, và tự chấm dứt không cần chữa trị gì cả. Chừng 200 người bị migraine mới có một người bị loại này. Khác với các aura, các dấu hiệu xảy ra như ánh sáng chớp, vết đen (scotoma) , mù tạm thời chỉ trong một mắt, xảy ra trong cơn đau đầu và sau khi dứt cơn đau đầu. Người ta nghĩ rằng nguyên nhân nằm trong võng mạc (retina), hoặc các mạch máu nuôi võng mạc (retinal blood vessels) bị co thắt và tạm thời không đủ nuôi các tế bào [thần kinh] của võng mạc, hoặc có rối loạn cơ năng của các tế bào này. Để cho dễ hiểu, có thể ví "retinal migraine" như trường hợp máy thu hình video camera bị hư làm mất hình ảnh, và visual migraine lúc mất hình ảnh vì computer tiếp nhận tín hiệu từ camera bị hư.
2) Triệu chứng migraine (theo HIS [Headache International Society])):
-điểm chớp sáng (scintilallations)
-điểm đen, điểm mù (scotomas)
-bịnh nhân mù (blindness) một phần hay hoàn toàn một bên mắt (trái hay phải), thường thì thạm thời.
- cơn đau đầu migraine (migraine attack)
-triệu chứng khác: như chóng mặt, buồn nôn, nhạy cảm ánh sáng.
Bác sĩ khám mắt ngoài những cơn ocular migraine sẽ thấy mắt hoàn toàn bình thường. Bs cần loại bỏ các nguyên nhân khác gây rối loạn mắt,nhức đầu,... trước khi kết luận đây là migraine mắt.
3) Migraine nhẹ chữa bằng những thuốc thông thường như acetaminophen, NSAIDS như Motrin, Aleve. Bn nằm nghỉ ngơi ở trong phòng yên tĩnh, tối. Nặng hơn , bs có thể d ùng những thuốc làm co mạch máu như ergotamine (Cafergot, trong đó có thêm caffeine) hoặc thuốc tryptan ( như Sumatriptan, Imitrex) mới hơn, làm giảm viêm và co lại các động mạch dưới sọ (cranial arteries). Nếu bị đau migraine trên 3 lần mỗi tháng, bs có thể cho thuốc uống hàng ngày để chặn các cơn đau đầu (ví dụ aspirine, propanolol (thuốc hạ áp huyết), cyproheptadine –là một thuốc chống dị ứng (allergy medicine), thường dùng cho trẻ em ăn ngon miệng hơn).
Giảm stress, ăn uống điều độ,ngủ đủ giờ, tránh thuốc lá, tránh những hoàn cảnh, yếu tố khơi dậy cơn migraine (migraine triggers). Ví dụ uống cà phê, trà chứa nhiều caffeine quá, hay ngưng cà phê đột ngột; uống rượu đỏ hay ăn chocolate, fromage loại để lâu (aged cheese), miso soup, mắm, cá mắm nói chung thịt cá để lâu (những thức này chứa tyramine). Nên ghi chép nhật ký những thức ăn có vẻ gây nhức đầu và tránh những món đó. Ngủ quá ít; thức quá khuya; nhịn đói có thể khởi động migraine..
4) Riêng về bịnh nghẽn động mạch cổ (carotid artery stenosis ) do xơ vữa động mạch (mỡ đóng trong lòng động mạch),thường người ta nghĩ đến can thiệp bằng phẫu thuật hay bằng thông động mạch (Carotid Endarterectomy [CEA]), Carotid Angioplasty and Stenting [CAS] sau khi bịnh nhân đã bị stroke rồi và động mạch cổ hẹp đáng kể (70% trở lên, d bằng phương pháp không xâm phạm [non-invasive imaging], trong những đều kiện tốt về sức khoẻ bịnh nhân cũng như khả năng của bác sĩ phẫu thuật (theo AHA/ASA 2014).
5) Về câu hỏi liên hệ đến sự hiện diện các tế bào hồng cầu (RBC, red blood cells) trong nước tiểu , bịnh nhân đã được là MRI (Cọng hưởng từ trường, magnetic resonnance tomography), có lẽ bác sĩ đã lục soát mọi ngõ ngách của vấn đề. Hồng cầu trong nước tiểu ở mức kính hiễn vi có nhiều nguyên nhân gây ra. Nếu bịnh nhân còn ngại,tốt hơn hết nên đi thử nước tiểu lại sau vài tháng , hoặc nếu xuất hiện một triệu chứng gì mới như tiểu ra máu, tiểu khó, đau, đi tiểu nhiều lần trong đêm, tiểu són, nước tiểu hôi thối, vân vân.
Tất cả các nhận xét trên chỉ có tính cách thông tin tổng quát.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 5 tháng 6 năm 2017
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.
