“Kính thưa Bác sĩ,
Xin Bác sỹ tư vấn cho vấn đề sau:
Tôi có bà chị ruột đã 70 tuổi. Ngoài bị chứng tiểu đường đã gần một năm nay sau cơn sốc nặng về tình cảm. Vừa qua chị tôi bị khối u to như quả trứng ở nách. Được chẩn đoán là u thần kinh lành tính và đã được cắt bỏ. Sau mổ, cánh tay bị tê bại.
Qua gia đình, tôi được biết:
Tay sẽ được phục hồi sau sáu tháng. Nếu điều trị tại bệnh viện, thì sẽ được phục hồi sau 3-4 tuần lễ. Tất nhiên, chị tôi lại tiếp tục nhập viện từ 08.08.2016. Với mong muốn được phục hồi nhanh nhất như có thể.
Đề nghị Bác sỹ cho biết:
1. Cơ chế bệnh sinh của u thần lành tính ở nách?
2. Nếu quả đúng là u thần kinh lành tính ở nách, có nhất thiết cắt bỏ hay không? Vì sao?
3. Tiên lượng gần-xa nếu:
a- Không cắt bỏ?
b- Cắt bỏ?
4. Dựa vào thành tựu Y học hiện nay, những phương pháp hữu hiệu để phục hồi chức năng của tay trong trường hợp này?
5. Cách phòng-chống bệnh?
Xin chân thành cảm ơn những lời khuyên bảo cụ thể và có hiệu quả của Bác sĩ.
Kính,
Nguyễn Sao Mai”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Tất nhiên tôi không biết hồ sơ bệnh nhân, nên không thể trả lời cho một trường hợp cá biệt mà định bệnh đích xác tôi không có. Tuy nhiên, để chúng ta cùng học hỏi, chúng ta có thể có những nhận xét chung sau đây.
1. Chúng ta sẽ không bàn đến một bệnh di truyền, neurofibromatosis (NF), cũng gây ra những u bướu gọi là u xơ-thần-kinh (neurofibroma) bất cứ ở đâu có mô thần kinh (óc, tuỷ sống, dây thần kinh), biểu hiện bằng những vết màu cà phê sữa ngoài da (cafe-au-lait spots); những u bướu mọc dưới da và những chỗ khác, có khi rất lớn; u bướu dây thần kinh thị giác (optic glioma). NF thường được phát hiện từ lúc bệnh nhân còn nhỏ tuổi.
Ở đây chúng ta bàn về u bướu thần kinh riêng lẻ ở nách mà thôi. Bướu của hệ thần kinh thường nằm trong não bộ và tủy sống (brain and spinal cord) là nơi hiện diện các tế bào thần kinh (neuron). Tuy nhiên, có một loại tế bào cũng là gốc thần kinh, lại có thể được phân phối ra các chỗ xa hơn (như tay chân), đó là bướu do tế bào Schwann tạo nên, tạm dịch là u tế bào Schwann (UTBS, Schwannoma)). Đây là một loại bướu hiền, mọc chậm, có gốc gác từ tế bào thời còn phôi thai trong bụng mẹ, và là tế bào hiền, không phải ung thư.
2. Hệ thần kinh chúng ta gồm não bộ và tủy sống được tạo nên bằng những tế bào thần kinh (neuron). Các neuron này liên lạc với nhau, phát những tín hiệu đến (ví dụ đến các cơ bắp ra lệnh cho chúng co lại) hay nhận những tín hiệu từ các bộ phận khác (ví dụ từ da để biết tình hình bên ngoài như thế nào) là nhờ một sợi dây rễ mọc từ tế bào thần kinh gọi là axon, tương tự như dây tỏa ra từ một cái máy tính để đem tín hiệu từ máy tính ra các máy khác. Sợi dây này được một lớp mỡ bao bọc, gọi là myelin. Chất myelin này do một loại tế bào chuyên biệt sản xuất gọi là Schwann cell, đặt theo tên của một nhà khảo cứu về sinh lý người Đức tên Theodor Schwann tìm ra tế bào này. Tế bào Schwann có nguồn gốc từ một bộ phận của phôi thai tên là neural crest, được nhích ra (pinched out) tách rời từ ống thần kinh (neural tube, là nguồn gốc của tuỷ sống).
Các tế bào của neural crest được phân hoá thành nhiều bộ phận khác nhau trong cơ thể, như tế bào phụ trách màu da melanocyte, tế bào răng (odontoblasts), tế bào của màng óc (meninges) bao bọc che chở cho não bộ, và trong trường hợp chúng ta đang bàn, tế bào Schwann bao bọc và che chở cho các sợi dây thần kinh.
3. UTBS thường xảy ra ở đầu, các chi về phía lòng bàn tay và lòng bàn chân, phía khuỷu tay, đầu gối co lại [flexor surfaces of the extremities). Tuy nhiên trong trường hợp hiếm, UTBS có thể xảy ra ở nách (axillary schwannoma), là nơi tồn tại mạng thần kinh đi từ tủy sống ra phụ trách điều khiển chi trên (vai, cánh tay, cẳng tay, bàn tay; brachial plexus). UTBS ở đây mọc dọc theo sợi dây thần kinh. Nó mọc chậm và lúc tế bào chết vì mạch máu không cung cấp đủ dinh dưỡng lúc u bướu quá lớn, thoái hóa (degeneration), UTBS có thể được phát hiện như là một u nang (cyst) khó phân loại trên chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, MRI.
4. Lúc bác sĩ tìm thấy một cục u ở nách bệnh nhân, không phải là bs biết ngay cục u bướu đó là loại gì. Ví dụ UTBS ở nách rất hiếm, nếu sờ được một khối u, bác sĩ sẽ trước tiên nghĩ đến sưng hạch (adenopathy) do nhiễm trùng, hay di căn ung thư vú (breast cancer metastasis) là những chuyện thường gặp hơn. Ngược lại nếu bệnh nhân có những triệu chứng đau cổ, vai, tay các bác sĩ trước tiên nghĩ các triệu chứng này do khớp xương sống hay khớp vai gây ra trước khi nghĩ đến u bướu do tế bào Schwann chèn ép các dây thần kinh và khám kỹ vùng nách.
Cho nên, cần phải phẫu thuật lấy u ra thử nghiệm bệnh học mới biết rõ là loại gì, có độc (ung thư) hay không.
5. Vấn đề cánh tay bị "tê bại" sau khi mổ có thể do dây thần kinh của mạng brachial plexus bị ảnh hưởng (phụ trách cảm giác và vận động cánh tay, bàn tay; brachial plexus injuries). Người duy nhất biết ảnh hưởng thế nào, và tiên lượng ra sao, là bác sĩ giải phẫu cho trường hợp này. Cần bao lâu mới phục hồi cũng do nguyên nhân gì làm tê bại, phương tiện y khoa vật lý trị liệu và phục hồi (physical therapy and rehabilitation) được dùng, tình trạng sức khoẻ bệnh nhân, những yếu tố mà chúng ta không thể bàn được.
6. Dây thần kinh (axon) bị hư hại có thể mọc lại, nhưng chậm, 1mm/ngày. Trong lúc đó vật lý trị liệu giúp bệnh nhân dùng tay kia để sinh hoạt, tập để tránh khớp bị co rút (contracture), cơ bị teo (atrophy), mang dây treo “sling” treo tay lên nếu cần cho bớt sưng. Một số trường hợp brachial plexus injury (ví dụ do tai nạn), bác sĩ có thể ghép, nối lại các dây thần kinh bị đứt đoạn, lý tưởng là trong vòng 6 tháng.
Chúc quý vị thính giả và bệnh nhân may mắn.
BS Hồ Văn Hiền
-------------------------------------
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com> để sắp xếp hẹn trả lời cho buổi phát thanh kế tiếp.
Các bác sĩ của chuyên mục Hỏi đáp Y học Trực tiếp của đài VOA sẽ cố gắng giải đáp các thắc mắc về y học của quý vị.
